Temel İlkeler

Aşağıdaki sıralanan ilkeler üzerinde önce Boğaziçi Üniversitesi öğretim üyeleri ve öğrenci temsilcilerinden görüş alınmış sonrasında ilkeler çalıştay organizasyon komitesinde tartışılmış ve benimsenmiştir.

1. Üniversite ve toplumsal mutabakat: Yükseköğretim alanı; toplumsal mutabakat çerçevesinde kaliteli yükseköğretim, özgün bilimsel araştırma ve topluma hizmet aracılığıyla kamu yararı üreten kurumlardan oluşur. Üniversite, yükseköğretim alanının belirleyici kurumudur ve temel işlevleri eğitim, araştırma ve topluma hizmetten ibarettir. Bu bağlamda üniversite, bilginin başka hiçbir koşula bağlanmadan sadece bilgi adına geliştirilmesi anlamındaki bir hakikatin peşinde olan ve tüm insanlığın yararına olan bilgiyi üretmesi için toplumsal mutabakat doğrultusunda kurulmuş veya varlığı onaylanmış bir kurumdur. Üniversiteler, mensuplarının akademik özgürlük haklarını; kurumun idari, istihdama dönük, mali ve akademik özerkliği aracılığıyla sağlar. Üniversiteler şeffaf, hesap verebilir, katılımcı akademik ve idari yönetişim sayesinde kaliteli yükseköğretim, özgün bilimsel araştırma ve topluma hizmet işlevleri üzerinden kamu yararı üretir. Bu kamu yararını gözetmek ve geliştirmek yükseköğretim alanını şekillendirmenin temel ilkesi olmalıdır. 

2. Misyon farklılaşması ve ihtisaslaşma: Yükseköğretim merkeziyetçi bir anlayışla değil; kurumsal farklılık, hedef ve uzmanlıklar çerçevesinde değişen yönetişim ve finansman modellerinin yerinden yönetimiyle ilerlemelidir. Yükseköğretim alanında faaliyet gösteren kurumların değişik misyon ve uzmanlık alanları olması doğaldır. Toplumun yükseköğretim ihtiyaçlarını karşılayan yükseköğretim kurumları birörnek bir yasa ile değil, misyon farklılıkları ve uzmanlaşmaya olanak sağlayacak esnek yasal düzenlemelerle yönetilmelidir. Yasal düzenleme alanındaki esneklik, akademik özgürlük ve kurumsal özerkliği sağlama ana hedeflerinden sapmadan, kurumlara kendi misyon ve uzmanlaşma farklılıklarını belirleyip hayata geçirme olanağı sağlamalıdır.

3. Öğrenci odaklılık: Yükseköğretimin temel önceliği öğrenci odaklı olmaktır. Öğrencilerin gelişmesi sağlanmaya çalşılırken, yaratıcı ve eleştirel düşünen, özgür ve özgürlükçü, etik değerleri önemseyen, doğa ve çevre bilinci gelişmiş, yerele kök salmış, evrensele açık, bilimsel, sosyal ve kültürel formasyonu ve özgüveni ile üstleneceği mesleki ve sosyal sorumlulukları başarıyla yerine getirecek bireyler yetiştirmek hedeflenmelidir. Öğrenci odaklılığı ilkesini esas alan üniversiteler doğal olarak öğrencilerine hoyrat davranmayacak, akademik meraklarını örselemeyecek ve akademik özgürlüklerini kullanmalarını engellemeye çalışmayacaktır. Öğrencilerin özgür bir eğitim, öğrenim ve araştırma ortamında gelişmeleri öncelikli hedeftir. 

4. Rekabet, işbirliği ve adil paylaşım mekanizmaları: Yükseköğretim kurumları, ulusal ve uluslararası düzeylerde diğer yükseköğretim kurumlarıyla rekabet ve işbirliği içinde faaliyet göstererek gelişir. Yükseköğretim kurumları bir taraftan birbirleriyle kaliteli yükseköğretim, özgün araştırma ve topluma hizmet işlevlerinde ulusal ve küresel düzeylerde rekabet ederken, bir taraftan da bu alanlarda işbirliklerine yönelirler. Yenilikçilik ve yaratıcılık bu sayede mümkün olmaktadır. Dolayısıyla yükseköğretim alanı sağlıklı bir rekabet ortamına olduğu kadar, adil paylaşımlı işbirliklerinin tesis edileceği düzenlemelere de ihtiyaç duyar. Fikri mülkiyet haklarının korunması, patent düzenlemeleri, adil paylaşım mekanizmaları incelikle tasarlanmalı ve uygulanmalıdır. 

5. Akademik yönetişim: Akademik yönetişim, üniversitelerin akademik özgürlük ve kurumsal özerkliğinin hayata geçmesi ile şeffaf ve hesap verebilir olmasını sağlayan düzenlemeler bütünüdür. Üniversitelerin tarihi gelişimleri ölçüsünde, akademik yönetişim düzenlerini kendilerinin oluşturması beklenir. Kurumsal özerliğin dört boyutu olan idari, mali, istihdama dönük ve akademik özerklik, yüksek seviyede uzmanlaşmış meslektaş topluluğu olan üniversitelerde demokratik yönetimi gerekli kılar. İşlevleri üzerinden bilim, yükseköğretim ve topluma doğrudan bağlantılanan demokratik bir üniversite, kararlarını aşağıdan yukarıya katılımcı süreçler sonunda alır. Bu süreçlerde karar yetkilerinin tek bir merkezde toplanmaması ve yatay bir biçimde çeşitli kurul ve komisyonlara dağıtılması gerekir. Kurul ve komisyonlarda temsiliyet ve seçimler, çoğunluğun tahakkümü ya da seçilenlere sınırsız yetki transferi anlamına gelmez. Yetkili kurul ve komisyonlarda kararların tartışma ve ortak akıl yürütme süreçleri üzerinden ve çoğulculuk prensibine dayanarak oluşturulması esastır. Kurullar birbirlerini denetleyecek, şeffaf ve hesap verebilir şekillerde kurulur. Yönetmelik ve yönergeler hukukun üstünlüğü ilkesine dayanarak eşit ve istisnasız biçimde uygulanır. Yetki aşımına ve/veya keyfi kararlar verilmesine imkân bırakılmaz. Üst yetkili kurullardaki temsilcilerin bir yandan temsil ettikleri alt birimler ile iletişim içinde olması, bir yandan da üniversite yönetişimi adına inisiyatif alabilmesi gerekir. Demokratik yönetimlerde temsiliyet ve yetki delegasyonu arasında denge oluşturulması esastır.

6. Araştırma üniversitesi: Modern üniversite, 19. yüzyılda araştırma ve yükseköğretimin ayrılmaz bir bütün olduğu ilkesiyle gelişmiş ve bu model tüm dünyaya yayılmıştır. Ancak toplumsal ihtiyaçlar, kimi yükseköğretim kurumlarının meslek yönelimli olmasına yol açmış ve bu tür kurumlardan alınan akademik derecelerin mesleki alanlarla doğrudan ilişkisi kurulmuştur. Araştırma üniversiteleri ayrı bir damar olarak yaratıcı, özgün araştırmayı teşvik eden, yoğunlukla ileri düzey araştırma yapan ve bu özelliğini yükseköğretimine yansıtan üniversitelerdir.  Temel bilimsel araştırmaları yürütür ve yönlendirir ve yüksek nitelikli doktora öğrencisi yetiştirirler. Akademik özerklikleri gereği kendi araştırma alan ve yapılanmalarını akademik yönetişim ilkeleri çerçevesinde kendileri tasar ve hayata geçirirler. Bilimsel gelişmelerin doğrudan içinde olan ve yönlendiren uzmanlardan oluşan bu kurumlara üniversite dışından akademik ve idari müdahalelerde bulunulmaması gerekir. 

7. Mali fonlara erişim: Kamu erki, yükseköğretim faaliyetlerine kaynak sağlamakla yükümlüdür. Ayrıca kamu üniversitelerinin araştırma ve topluma hizmet faaliyetleri için mali destek sağlar ve altyapı masraflarını karşılar. Üniversiteler kamu erkinin sağladığı kaynakların dışında çeşitli kamu kurumları veya sivil toplum kuruluşlarının oluşturduğu araştırma fonları ve teşvik mekanizmalarından yararlanabilirler. Üniversiteler bu fonlara kendi yetkili kurumlarının akademik etik ve şeffaflık ilkelerine bağlı kalarak yapacakları değerlendirme ve kararla katılırlar. Kamu erkinin görevi tüm üniversitelerin bu fonlara erişimini şeffaf, rekabetçi ve liyakata dayalı olarak düzenlemektir.